در تربیت نفس در حوزۀ تفکّر دینی و اسلامی. جهاد با نفس امری بسیار ضروری است. اگر انسان نفسش را رها کند، تمنّاهای حیوانی و شهوانی آن، انسان را به گمراهی می‌کشاند و در آخرت جهنّم جایگاه او خواهد بود؛ بنابراین انسان برای اینکه بهشتی شود باید با نفس خویش مبارزه کند و بر طبق آیات و روایات اصل برای انسان آخرت است. شعار مکتب‌های ریاضتی آن‌ است که برای تعالی روح باید با هر چه نفس دوست دارد، مخالفت کرد. در دین اسلام ریاضت به این معنا وجود ندارد و مخالفت با نفس در سایۀ بندگی مطرح می‌شود. ریاضت گاهی به ادیان آسمانی هم سرایت کرده است؛ مثلاً مسیحیان رهبانیّت را در خود شکل دادند. قرآن کریم این را نفی می‌کند. در کنترل و مجاهده با نفس رعایت حدود الهی لازم است. بر اساس روایات جهاد با نفس واجب و بزرگترین جهاد است. مجاهدۀ با نفس در اخلاق اسلامی اصل است اما در تفکر اومانیستی اصل، رساندن نفس به لذّات است نه مجاهدۀ با نفس. یکی دیگر از اصول اخلاق اسلامی، اسوه بودن اولیای خداوند است؛ در قرآن و احادیث به این مسأله بسیار توجّه شده است. شرط دوست داشتن خداوند، اطاعت از پیامبر (صلی الله علیه وآله) است. اقتباس راه سلوک از ائمۀ معصوم (علیهم السلام) واجب و ضروری است و در غیر این صورت مورد قبول خداوند نیست.